دکتر محمد حسین رسولی‌فرد، استاد گروه شیمی دانشگاه زنجان، عضو هیأت تحریریه نشریه رویکردهای نوین در آزمایشگاه‌های علمی ایران ، رئیس آزمایشگاه مرکزی دانشگاه زنجان و عضو هیأت مدیره انجمن تحقیقات آزمایشگاهی ایران است.
استاد ارجمند
با سلام و احترام؛
ضمن تشکر از قبول مصاحبه با انجمن تحقیقات آزمایشگاهی ایران، به اطلاع می‌رساند، متن مصاحبه در وب‌سایت و خبرنامه انجمن منتشر خواهد شد.
ضمن تشکر از بابت قبول مصاحبه، لطفاً خودتان را برای خوانندگان ما معرفی فرمایید. به سوابق تحصیلی، شغلی و اجراییتان اشاره فرمایید.
با عرض سلام و احترام بنده محمد حسین رسولی‌فرد هستم، استاد شیمی کاربردی دانشگاه زنجان، و در حال حاضر مسئولیت آزمایشگاه مرکزی این دانشگاه را عهده‌دار هستم. بنده سال 5731 وارد مقطع کارشناسی شیمی کاربردی در دانشگاه تبریز شدم و سال 7831 از این رشته در مقطع دکتری فارغ‌التحصیل شدم و از آن زمان هم در دانشگاه زنجان مشغول خدمت هستم. از بهترین خاطراتم از دوران کارشناسی‌ارشد و دکتری تحصیل با مرحوم آقای دکتر دانشور استاد رشته شیمی کاربردی دانشگاه تبریز است.
شما رئیس آزمایشگاه مرکزی دانشگاه زنجان هستید. در صورت امکان در ارتباط با این مسئولیت و فعالیت‌هایی که شما در مدت مسئولیتتان در حوزه آزمایشگاهی در دانشگاه زنجان انجام داده‌اید، توضیحاتی ارائه فرمایید.
عرض کنم که بنده شبیه بسیاری از روسای آزمایشگاه مرکزی در کل کشور اولین رئیس آزمایشگاه مرکزی دانشگاه زنجان بودم و قبل از من اصلا این حوزه وجود نداشت و خدمات آزمایشگاهی هم بصورت یکپارچه نبود و دوستانی که مایل بودند این خدمات را ارائه می‌کردند و دوستانی که مایل بودند این خدمات را ارائه می‌کردند و دوستانی که مایل نبودند بیشتر در حوزه کاری خود کار می‌کردند. بنده در این سال‌ها علاوه بر اینکه در واقع با همکاری همکارانم در دانشگاه زنجان موفق شدم تعدادی از دستگاه‌هایی که قبلا در دانشگاه موجود بود را جمع‌آوری بکنم و در قالب آزمایشگاه مرکزی شروع به ارائه خدمات بکنم موفق شدیم که دستگاه XRD دانشگاه زنجان را راه‌اندازی مجدد بکنیم در قالب آزمایشگاه مرکزی GC/MS را با کمک دفتر حمایت و پشتیبانی خریداری کردیم و به خدمات آزمایشگاه مرکزی اضافه کردیم و خوشبختانه هم امسال موفق شدیم قرارداد خرید دستگاه FE-SEM را منعقد کنیم که انشاالله سال آینده به آزمایشگاه‌ها اضافه خواهد شد. تمام آزمایش‌هایی که در قالب 21 ردیف دستگاهی ما در حال حاضر ارائه می‌دهیم همه بصورت کالیبره و منظم و مرتب هستند.
طی مدتی که در حوزه آزمایشگاهی مسئولیت داشته‌اید و بالطبع با سایر رؤسای آزمایشگاه‌های مرکزی کشور ارتباط داشته‌اید، مهمترین مشکلات و چالش‌های این حوزه را چه مواردی می‌دانید؟
در مورد چالش‌ها باید عرض کنم که هر کاری که برای اولین‌بار شروع میشه چالش‌های خاص خودش را دارد واقعا بحث آزمایشگاه مرکزی، آزادسازی دستگاه‌های موجود در دانشگاه، قرار دادن دستگاه‌های دانشگاه به صورت عمومی و پذیرش این مساله به سیستم‌های دانشگاهی کار خیلی مشکلی بود که در این بازه زمانی واقعا همکاران ما در حوزه‌های آزمایشگاه مرکزی در کل کشور زحمات زیادی را متحمل شدند. و البته ثمراتش را هم داریم می‌بینیم خیلی از دستگاه‌های الان در کشور در اختیار همه هست و شما میبینید که حتی استادی که تازه جذب دانشگاه شده است با استفاده از همین خدمات آزمایشگاه مرکزی به بسیاری از دستگاه‌های گران قیمت در دانشگاه‌های مختلف دسترسی دارد که قبلا امکان‌پذیر نبود در واقع شبکه‌سازی آزمایشگاهی در توسعه علمی کشور ما خیلی موثر بوده، انجام این کار چالش‌های خیلی زیادی را داشت مثلا اینکه شما دستگاهی را از دانشکده‌ها و گروه‌ها بخواهید در قالب خدمات عمومی آزادسازی بکنید یا دستگاه‌هایی که می‌خرید را بصورت ارائه خدمات مشخص ارائه بدهید و کالیبره بکنید این‌ها همه چالش‌هایی بود که در این سال‌ها همکاران ما متحمل شدند و عرض کردم و مجدد هم تاکید می‌کنم هر کاری که برای اولین‌بار انجام میشود این مشکلات را هم خواهد داشت ولی واقعا ثمرات بینظیری دارد و امیدوارم ادامه پیدا کند. از مشکلات عمده این موضوع می‌توانم به جایگاه رؤسای آزمایشگاه مرکزی و کارشناسانی که در این حوزه در حال فعالیت هستند اشاره بکنم با توجه به اینکه این قانون، قانون جدیدی است و تازه نوشته شده و نیاز به چکش‌کاری‌های بیشتری دارد جایگاه این دوستان خیلی در دانشگاهها تعریف شده نیست و امیدوارم که وزارت علوم در سال‌های آتی برای اینکه این روال خودش را بتواند حفظ بکند با آیین‌نامه‌ها و ایجاد الگوهای جدید بتواند ان مشکل را مرتفع بکند. میدونید که استفاده از این دستگاه‌ها نیازمند استفاده از نیروهای متخصص است که در این زمینه واقعا آزمایشگاه‌های مرکزی مشکل دارند و کمتر می‌توانند از نیروهای داخل دانشگاهی استفاده بکنند و خیلی وقت‌ها مجبورند از همکاران جدید استفاده بکنند و نحوه تعامل با این همکاران جدید واقعا یکی از مشکلات اصلی است که ما امروز با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم و پیدا کردن راهکارهایی که بتواند این مشکل را حل بکند با توجه به قوانین به ویژه در حوزه اداری مالی بسیارسخت و مشکل است.
به نظر شما جایگاه آزمایشگاه‌ها به طور کلی و آزمایشگاه‌های مرکزی به طور خاص، در پیشبرد اهداف آموزشی و پژوهشی دانشگاهها چیست؟
در مورد سوال چهارم واقعیت این است که از دیدگاه آموزشی پایه شاید زیاد در آزمایشگاه مرکزی مطرح نباشد هدف ما تربیت نیروهای تخصصی است که با دستگاه‌ها آشنا باشند و بتوانند خدمات شایسته‌ای را ارئه دهند این در واقع در قالب آزمایشگاه مرکزی و دوره‌هایی که آزمایشگاه‌های مرکزی برای دستگاه‌هایی با تکنولوژی بالا ارائه می‌دهد بسیار موثر است (این از جنبه آموزشی آن که قبل‌ها اصلا وجود نداشت) یا شرکت‌های خاصی ارائه می‌کردند با هزینه‌های بسیار گزاف، در صورتی که الان آزمایشگاه‌های مرکزی دوره‌ها را برگزار می‌کنند.
همان طور که استحضار دارید یکی از برنامه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه آزمایشگاه‌های علمی، بحث شبکه‌سازی آزمایشگاه‌های علمی است. سال‌ها است که شبکه آزمایشگاه‌های علمی ایران (شاعا) ایجاد شده و فعالیت‌هایی در این ارتباط انجام شده است. لطفاً در این مورد توضیحاتی ارائه فرمایید. به عنوان یک کارشناس و صاحب‌نظر چه نظرات و نقدهایی درباره این سیستم دارید؟
از دیدگاه پژوهشی دسترسی به دستگاه‌های مجموعه‌ها و دانشگاه‌های دیگر امتیاز بسیار ویژه است به نوعی در واقع فعالیت‌های پژوهشی شما در بستر کل کشور انجام میشود ما FE-SEM نداریم کارهای ما الان در آزمایشگاه‌های مرکزی دانشگاه‌های دیگر انجام میشود. خیلی از دانشگاهها XRD ندارند GC/MS ندارند که ما برای آن‌ها ارائه خدمات می‌کنیم، اگر این اشتراک مساعی و این اشتراک تجهیزات وجود نداشت از دیدگاه پژوهشی خیلی از این کارها عقیم می‌ماند. درست است که بنده سابقه پژوهشی طولانی‌تری نسبت به بقیه همکاران ندارم ولی به یاد دارم که استفاده از یک دستگاه در یک دانشگاه حتی در آزمایشگاه‌های مجاور هم بسیار سخت و مشکل بود و به هماهنگی‌های بسیار زیادی نیاز داشت ولی آزمایشگاه مرکزی این راه را بسیار هموار کرده و تجهیزات را در اختیار همه کشور قرار داده است. ایجاد و توسعه شبکه شاعا باعث استفاده بهینه از تجهیزات، ارائه خدمات شایسته در قالب مشخص به همه محققان کشور شده است ۲۳ خدمتی که توسط شبکه شاعا طراحی و پیشنهاد شده است در صورت تحقق میتواند باعث برطرف شدن نیازهای این حوزه باشد.
یکی از مؤلفه‌های مهم در ساختار آزمایشگاه‌های علمی کشور، کارشناسان آزمایشگاه‌ها هستند. به نظر شما آیا جایگاه فعلی این عزیزان در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی کشور مناسب است؟ چه کارهایی برای کارشناسان آزمایشگاه‌ها انجام نشده و مغفول مانده است؟
نقد عمده‌ای که من می‌توانم به شبکه‌سازی شاعا وارد کنم شاید نقد آن بیشتر به خود ما برمی‌گردد تا خود شاعا، آن هم اینکه همکاران شبکه شاعا در مورد این نرمافزار شاعا بسیار زحمت کشیدند ولی کمتر دانشگاهها ملحق شدند و از آن استفاده کردند و دانشگاهها آن برنامه‌های نرم‌افزاری خاص خود را توسعه دادند من امیدوارم که در سال‌های آتی شاهد استفاده یکپارچه از یک نرمافزار باشیم که این بسیار نیاز به مطالعات پایه‌ای، ترویجی و کارهای دیگری دارد، نکته دیگری هم وجود دارد که با حوزه ارائه خدمات سرو کار داریم این باعث شده است که ما به بیرون از دانشگاه خدمات ارائه دهیم یا به دانشگاه‌های دیگر، موسسات، شرکت‌ها یا افراد. این بحث کانالیزه کردن مسائل مالی شاعا با توجه به دخل و تصرف حوزه‌های اداری مالی کمی مشکل شده است امیدوارم دانشگاه‌هایی که صاحب الگوها و ایده‌های خوب و تجربیات خوبی در این زمینه هستند با مشترک کردن این تجربیات با وزارت علوم بتوانند راه‌های مناسب‌تری برای این امر پیدا بکنند.
در مورد کارشناسان من فکر می‌کنم یکی از حوزه‌هایی که به این دوستان در دانشگاه ظلم شده است و حقوق آن‌ها محقق نشده حوزه کارشناسان آزمایشگاهی باشد. به نظر بنده اگر کارشناسان آزمایشگاهی را به دو دسته تقسیم بکنیم دوستانی که به صورت رسمی در دانشگاه حضور دارند و دوستانی که به صورت پاره وقت یا همکاری‌های مقطعی یا بر روی یک دستگاه همکاری می‌کنند در مورد دوستانی که تمام وقت در دانشگاه تشریف دارند این‌ها شرح وظایف مشخصی دارند وقتی ما از این دوستان خواهش می‌کنیم که در قالب آزمایشگاه مرکزی با ما فعالیت بکنند ما معمولا نمی‌توانیم پاسخگوی مناسبی از لحاظ مالی یا از لحاظ روانی برای این دوستان باشیم و کار مضاعفی را ما به این‌ها تحمیل می‌کنیم ولی پاسخگویی ما زیاد جالب و درخور نیست. دوم این دوستانی که به صورت متخصص هستند مثل فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری که از این‌ها ما در قالب استفاده از دستگاه‌های پیشرفته استفاده می‌کنیم، من تاکید می‌کنم دستگاه‌ها بدون استفاده از کاربران موفق و متخصص بی‌فایده هستند، چطور است که ما در دانشگاه‌های علوم پزشکی برای دستگاهی مثل سونوگرافی، رادیولوژی و شبیه این‌ها ما انتظار داریم که پای دستگاه متخصص باشد در صورتی که قیمت این دستگاه‌ها در خیلی از مواقع شاید به یک پنجم و یا یک سوم دستگاه‌های موجود در وزارت علوم هم نرسد ولی انتظار داریم این دستگاه‌ها با شرایط معمولی دانشگاه یا بدون حضور نیروهای متخصص هم اداره بشود در مورد این عزیزان هم به دلیل مشکلاتی که در سیستم اداری مالی وجود دارد ما نمی‌توانیم از نظر مالی پاسخگوی مناسبی باشیم و خیلی از مواقع این فرصت‌ها از دست می‌رود، من تاکید می‌کنم دانشجویان فارغ‌التحصیل مقطع دکتری یکی از ذخائر انسانی و علمی بزرگ کشور هستند، اگر ما بتوانیم از این دوستان در این زمینه استفاده کنیم توسعه علمی خیلی خوبی در این زمینه خواهیم داشت.
یکی از مسئولیت‌های دیگر جنابعالی، در حوزه بهداشت، ایمنی و محیط زیست (ESH) آزمایشگاهی است. لطفاً در مورد این مسئولیتتان توضیحاتی ارائه فرمایید. تاکنون چه کارهایی در این رابطه انجام داده‌اید؟
در خصوص حوزه HSE قبلا در دانشگاهها کارهای خیلی پراکنده‌ای انجام شده بود و کارهای متمرکزی انجام نشده بود، عمده کاری که در این خصوص انجام شد یکی تدوین سند استقرار نظام ایمنی محیط زیست در آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها بود که از این بابت من از ستاد شبکه شاعا بسیار متشکرم. مورد بعدی اینکه همکاران در واقع شناخت درست و عمیقی از این موضوع ندارند خیلی مواقع به این موضوع به صورت دکوری و در خیلی مواقع هم به صورت یک امر غیر ضروری نگاه میشد و خیلی از همکاران می‌گفتند که این موضوع به خود ما ارتباط دارد و به محدوده آزمایشگاهی ما مربوط است و مربوط به شما نیست، اتفاقی که افتاد و ما کاری که در این چند سال انجام دادیم به ویژه با کمک ستاد شبکه شاعا این بود که این موضوع را بسیار ترویج دادیم در دانشگاه‌های مختلف موارد مختلف را بیان کردیم و توسعه دادیم تا دانشگاهها این موضوع را بپذیرند، خوشبختانه این پذیرش تا حد زیادی از طرف دانشگاهها مورد قبول بوده منابعش تامین شده، الگوهایی ایجاد شده که خوشبختانه این الگوها موثر بود بعنوان مثال جمع‌آوری کپسول‌های هیدروژن از دانشگاهها خود موردی بود که سالیان سال پیگیری میشد ولی جا نیفتاده بود اما بعد از تصویب HSE این موضوع امکان‌پذیر شد که امیدوارم توسعه خوبی داشته باشد.
آیا جایگاه HSE در آزمایشگاه‌های دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی کشور، از نظر شما قابل قبول است؟ چه نظرات و نقدهایی در این خصوص دارید؟
در مورد جایگاه HSE باید عرض کنم که ما خیلی فاصله داریم با چیزی که حالت مطلوب است و امیدواریم که رؤسای محترم دانشگاهها به این موضوع اهمیت ویژه‌ای دهند یکی از نکات ضعفی که ما در این خصوص داریم این است که روسای آزمایشگاه مرکزی دبیر ایمنی دانشگاهها هستند و این مسئولیت هم به نوعی به عهده روسای آزمایشگاه مرکزی گذاشته شده امیدوارم که در سال‌های آتی شاهد این موضوع باشیم که بتوانیم آن را گسترش بدهیم و افراد جدیدی را به این حوزه اضافه کرده و حداقل این که این حوزه را مستقل فرض کنیم.
یکی دیگر از برنامه‌های ستاد شاعا، تشویق دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور به راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مرکزی است. در مورد این طرح و میزان موفقیت آن تاکنون، نظرات خودتان را بفرمایید. چه نظرات و نقدهایی در این مورد دارید؟ دورنمای این طرح در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی کشور چیست؟
من می‌توانم بگویم مهمترین موتور محرکه‌ای که در سال‌های گذشته باعث رونق بخش آزمایشگاه مرکزی در دانشگاهها شده تشویق‌های ستاد شبکه شاعا است. این ابتکار باعث شده که خیلی از دانشگاهها به حوزه آزمایشگاه مرکزی علاقمند شوند به توسعه آن فکر کنند و این را جز اولویت‌های خود قرار دهند، من امیدوارم با جهت‌دار شدن این تشویق‌ها برای ارائه خدمات در کشور منظورم این است که ما بتوانیم دانشگاهها را در قالب این تشویق‌ها در سمت و سو‌های مشخصی تجهیز بکنیم بسیار موثر خواهد بود.
طی سال‌های گذشته، اعتباراتی در قالب خرید تجهیزات آزمایشگاهی به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی کشور از طرف وزارت عتف پرداخت شده است. برای مثال اعتباراتی که اخیراً و در سال 8931 تحت عنوان بند ه تبصره ۴ قانون بودجه سال 8931 کشور بین دانشگاه‌های کشور توزیع شد، از آن جمله است. چه نظری در خصوص تخصیص و توزیع اعتبارات آزمایشگاهی به مراکز علمی کشور دارید؟
در خصوص اعتبارات باید عرض کنم که خیلی کار بزرگ و خوبی است من هیج نکته نظر خاصی ندارم برای اینکه اولین سالیست که این اتفاق می‌افتد می‌توانم بسیار تشکر کنم. فقط خواهشی که دارم این است که بتوانیم آن را جهت‌دار بکنیم به سمتی برود که دانشگاهها در جهت‌های خاص و با اهداف مشخصی توانمند شوند، امیدوارم این مهم اتفاق بیفتد.
یکی از نقدهایی که همواره به مراکز علمی کشور در حوزه آزمایشگاهی وارد میشود، عدم توجه به نیروی انسانی کارآمد به عنوان کارشناس آزمایشگاهی است. مثلاً یک دانشگاهی ممکن است یک تجهیز گران قیمتی خریداری کند ولی برای اپراتوری آن خیلی اهمیت خاصی داده نمی‌شود. آیا با این نقدها موافق هستید؟ چه توصیه‌هایی در این خصوص دارید؟
شاید بزرگترین آفت آزمایشگاه مرکزی همین است ما به هیچ عنوان نمی‌توانیم از نیروهای بیرون از دانشگاه که نیروهای بسیار سر آمد و متخصصی هستند و از طرفی ما به آن‌ها نیاز داریم و آن‌ها برای حوزه کاری به ما نیاز دارند استفاده بکنیم این هم به دستگاه‌ها آسیب می‌زند و هم نیروهای کارآمد ما را در جامعه کمتر می‌توانیم از آن‌ها استفاده بکنیم امیدوارم راهی برای این موضوع پیدا شود تا بتوان آن را تسهیل کرد که بزرگترین دغدغه بنده نیز می‌باشد.
یکی از دغدغه‌ها و خواسته‌های کارشناسان آزمایشگاه‌های علمیکشور، بحث اعمال سختی کار مشابه آنچه که برای کارشناسان آزمایشگاه‌های زیرمجموعه وزارت بهداشت در نظر گرفته میشود، می‌باشد. نظر شما در این مورد چیست؟
نکته بسیار مهم و جالب و بسیار پر اهمیتی است، در دانشگاهها به این موضوع کمتر اهمیت داده شده ما باید روی این موضوع کار کرده و موضوعات زیان‌آور را شناسایی بکنیم این‌ها را معرفی بکنیم شاید بسیاری از موارد در دانشگاه شناسایی نشده است و بعد بتوانیم با جاهای دیگر مطابقت‌سازی بکنیم و کارشناسان دیگر را به سمت سامان دادن و نتیجه رسیدن پیش ببریم.
جنابعالی به عنوان عضو هیأت مؤسس و در حال حاضر به عنوان عضو هیأت مدیره اولین دوره انجمن تحقیقات آزمایشگاهی ایران هستید. لطفاً درباره این انجمن که به عنوان اولین و تنها انجمن علمی در حوزه آزمایشگاه‌های علمی کشور است و برنامه‌ها و اهداف آن نیز توصیحاتی ارائه فرمایید.
باید عرض بکنم که انجمن تحقیقات آزمایشگاهی کشور به پیشنهاد آقای دکتر علیایی و عزیزانی مثل دکتر آقایی شکل گرفت و عمده مسئولیت و زحمت این موضوع هم بر عهده آقای دکتر آقایی و دانشگاه مراغه است. همانطور که شما هم در سوال‌های قبلی هم فرمودید بسیاری از مسائل حوزه تحقیقات آزمایشگاهی نیازمند پیگیری‌های جدی برنامه‌ریزی‌ها، سیاست‌گذاری‌های درست و آینده‌نگری‌های خوب است این کار در قالب انجمن تحقیقات آزمایشگاهی کشور قابل انجام است و من دورنمای بسیار خوبی را برای این انجمن پیش بینی می‌کنم.
شما در انجمن، مسئول کمیته قوانین و ESH هستید. چه فعالیت‌ها و برنامه‌هایی در این خصوص انجام داده‌اید و در آینده قصد انجام آن را دارید؟
بنده بیشتر به دنبال اصلاح قوانین حوزه HSE و همچنین توسعه آموزش‌های این حوزه هستم واقعیت این است که شناساندن قوانین HSE برای ما بسیار اهمیت دارد و من بیشتر عمده سیاست‌گذاری‌هایم برای سال‌های اول در این خصوص توسعه مسایل آموزشی، اصلاح قوانین موجود و توجه عمیق به تاثیرگذاری این موضوع در دانشگاهها است که این هم نیازمند مساعدت‌های حوزه‌های ریاست دانشگاه‌هاست.
انجمن تحقیقات آزمایشگاهی ایران چه تأثیری بر ارتقای جایگاه آزمایشگاه‌های علمی کشور و نیز بر فعالان این عرصه میتواند داشته باشد؟
باید عرض کنم که موضوعات آزمایشگاهی، جز موضوعاتی است که شاید شما و بنده کار کرده باشیم و قابلیت خوبی در این موضوع داشته باشیم ولی شناساندن سایر مسایل و سایر دستگاه‌ها و شناساندن توانی‌های هر دستگاه در هر حوزه‌ای بعنوان مثال شما می‌گویید ما جذب اتمی داریم فلزات سنگین را میشود اندازه‌گیری کرد، شناساندن پتانسیل این دستگاه در حوزه‌های دیگر مثل پزشکی، زیست‌شناسی و حوزه‌هایی که می‌توانند از این استفاده کنند شاید یکی از رسالت‌هایی باشد که انجمن میتواند راحت پیگیری کند بنده احساس می‌کنم که اشاعه و ترویج موضوعات آزمایشگاهی جز رسالت‌هایی باشد که انجمن خوب بتواند آن‌ها را پیگیری کند و تاثیر ویژه‌ای هم بر جایگاه علمی این موضوع در کشور داشته باشد.
به نظر می‌رسد، توجه خاص به آزمایشگاه‌های مرکزی و کاهش توجه به تجهیز و ارتقای آزمایشگاه‌های تحت نظر گروه‌های آموزشی، نمی‌تواند اهداف و چشم‌انداز استفاده بهینه و مؤثر از امکانات آزمایشگاه‌های علمی در مراکز علمی را محقق نماید. نظر شما در خصوص ایجاد مدیریت امور آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های علمی و تحقیقاتی در دانشگاهها و مراکز علمی کشور چیست؟ آیا این الگو میتواند در تحقق شبکه‌سازی آزمایشگاه‌ها و شروع این ایده از دانشگاهها و مراکز علمی کشور مؤثر باشد؟
دوستانی که با ساختارهای دانشگاهی آشنا هستند می‌دانند که موضوع مدیریت بالاتر از موضوع ریاست آزمایشگاه مرکزی است و جامعیت خیلی خوبی دارد من شکل‌گیری مدیریت امور آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها را بسیار ضروری می‌دانم چنانچه الان میبینید ما زمانی دفتر ارتباط با صنعت داشتیم و رئیس دفتر ارتباط با صنعت داشتیم این ارتقا و گسترش پیدا کرده است و الان مدیریت امور فناورانه داریم و در زیرمجموعه آن دفتر ارتباط با صنعت را داریم و این هم در خصوص مسایل آزمایشگاهی امری بسیار ضروری است و مسئولیت این به عهده وزارت باشد که آیین‌نامه خوبی را در این موضوع بتواند مصوب کند.
به نظر شما آیا از تجهیزات آزمایشگاهی با فناوری بالا و گران قیمتی که با بودجه‌های دولتی در مراکز علمی خریداری میشود، استفاده بهینه و موثری میشود؟ در این خصوص آیا از تجربه سایر کشورها و نحوه خدماتدهی چنین تجهیزاتی اطلاع دارید؟ بویژه از کشورهایی که خودتان در آن‌ها حضور داشته‌اید.
در خصوص این سوال واقعیت این است که بنده تجربه خارج از کشور زیادی ندارم و اطلاعات کمی در این مورد دارم ولی در مورد داخل من فکر می‌کنم الان ما تجربه خیلی خوبی در این خصوص داریم، اگر از بنده بپرسید که آیا از تجهیزات آزمایشگاهی با فناوری بالا استفاده بهینه میشود یا نه می‌توانم بگویم که در حوزه پژوهشی بله به حالت بهینه نزدیک است و %50، %60 حالت بهینه است ولی در خصوص ارایه خدمات هنوز با حالت بهینه خیلی فاصله دارد، شما یک دستگاهی دارید که مثلا به آن 10 میلیارد تومان پول داده‌اید این از هفت روز هفته چند روز را در اختیار پژوهش کار می‌کند و کارهای پژوهشی منطقه و دانشگاه را پاسخ می‌دهد ولی در حوزه خدمات بویژه خدمات فنی و توسعه‌ای زیاد کارا نیست.
چند سال پیش طرحی تحت عنوان راه‌اندازی و تأسیس آزمایشگاه‌های مرجع ملی – منطق‌های با اعتبارات وزارت عتف در کشور مطرح شد. در این ارتباط چه اطلاعاتی دارید؟ سرانجام این طرح به کجا رسید؟ در مجموع نظر شما در ارتباط با راه‌اندازی آزمایشگاه‌های ملی – منطق‌های چیست؟
باید عرض کنم که تقریبا ما نزدیک ده جلسه در خصوص آزمایشگاه‌های مرجع ملی تشکیل دادیم این ایده و این فکر، فکر می‌کنم جز بهترین ایده‌ها و فکرهاییست که میشود اجرایش کرد، برخی از تجهیزات و امکانات هستندکه در حد و حدود مالی دانشگاه قرار نمی‌گیرند و حوزه خدمات آن‌ها هم میتواند حوزه خدمات کشوری باشد، بنابراین اگر برخی از تجهیزات بسیار پیشرفته در یک آزمایشگاهی که فقط کارش آزمایشگاهی است به عنوان آزمایشگاه مرجع ملی جمع شود و این آزمایشگاه به کل کشور یا حتی منطقه خدمات اراده کند فکر بسیار عالی است، بنده جز افرادی هستم که امیدوارم این موضوع از سر گرفته شود و ما هم حداکثر تلاشمان را در این خصوص خواهیم کرد.
در حال حاضر آزمایشگاه‌های مرکزی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور به عنوان آزمایشگاه‌هایی خدمات محور هستند که با دریافت تعرفه، اقدام به ارائه خدمات آزمایشگاهی به متقاضیان داخل دانشگاه و خارج از دانشگاه می‌نمایند. با توجه به رسالت‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور و نیز کافی نبودن گرنت (اعتبار پژوهشی) و اعتبارات مربوط به پایان نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی، بعضاً دریافت تعرفه برای متقاضیان داخل دانشگاه با چالش‌ها و اعتراضاتی مواجه میشود. نظر و پیشنهاد شما در این خصوص چیست؟
در خصوص تعرفه‌ها باید عرض کنم مبلغی که در دانشگاهها از بابت تعرفه‌ها عقد میشود مبلغ بسیار پایین و اندکی است و قابل مقایسه با تعرفه‌های بیرون از دانشگاه نیست، در ضمن اگر آن دستگاه به اراده خدمات نپردازد دانشگاهی یا مرکز یا هیات علمی یا دانشجویی که دارد از آن دستگاه خدمت می‌گیرد به آن اراده خدمات ندهد آن فرد یا آن دانشگاه مجبور است برود و آن دستگاه را بخرد یک حسن دارد و آن اینکه شما آزمایش‌هایتان را و آن کارهایی را می‌خواهید انجام دهید را بهینه انجام می‌دهید مثال عرض می‌کنم، یک زمانی است شما IR دستتان است هر نمونه‌ای که شما انجام می‌دهید سریع می‌فرستید IR بگیرد غلط، درست، یا هرچیزی ولی زمانی است شما در واقع تعرفه اندکی را می‌پردازید برنامه‌ریزی دقیقی می‌کنید و کارهایی را مورد مطالعه قرار می‌دهید که بتوانید از آن‌ها جواب‌های درستی را بگیرید و آن IR را که می‌گیرید بامعنی باشد بنده به شخصه احساس می‌کنم با توجه تجربیاتی که داشتم ایجاد تعرفه‌ها هر چقدر اندک به سلامت دستگاه‌ها به سلامت کارها و امورات کمک خواهد کرد.
در دوران کنونی که با چالش شیوع ویروس کرونا در کشور و تمام دنیا مواجه هستیم، یکی از مشکلات حوزه آزمایشگاهی، بروز مشکلاتی در ارتباط با حضور افراد در آزمایشگاه‌ها و محدودیت‌های اعمال شده می‌باشد. در بسیاری از موارد، تأخیر در دفاع از پایان نامه‌ها و رساله‌هایی که آزمایشگاهی هستند ایجاد شده است. نظر و راهکار شما برای رفع موانع و مشکلات موجود چیست؟ آیا این وضعیت لزوم توجه جدی به توسعه آزمایشگاه‌های مجازی و آزمایشگاه‌های محاسباتی را نشان نمی‌دهد؟
در این خصوص واقعیت این است که من اطلاعات زیادی ندارم ولی امیدوارم که این شرایط کرونا هر چه زودتر تمام شود و امکان حضور در آزمایشگاه‌ها فراهم شود و دوستان هم حضور داشته باشند، البته در بسیاری از دانشگاهها با رعایت پروتکل‌ها دوستان و دانشجویان ما حضور دارند.
برای ارتقاء و بهبود وضعیت موجود آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های دانشگاهها و مراکز پژوهشی و فناوری چه باید کرد؟
این سوال خیلی سوال خوبی است ولی جواب‌های خیلی طولانی را می‌طلبد ولی باید محضرتان عرض کنم مثل مراحل کاشت، داشت، و برداشت است، برای وضعیت بهبود آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها چندین مورد را من می‌تواتم پیشنهاد دهم:
• اولین مورد پایش شرایط موجود در آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها است به این
• اولین مورد پایش شرایط موجود در آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها است به این معنی که ما بیاییم یک بررسی جدی انجام دهیم که در قالب سامانه شاعا یا هر سامانه دیگری که در کشور چه دستگاه‌ها و تجهیزاتی وجود دارد به صورت واقعی نه به صورت صرفا ثبت شدنی
• بررسی گردد در کشور در حال حاضر به چه تجهیزاتی نیاز داریم و کدام یک از دستگاه‌ها به تعمیرات جدی و اساسی با کمک خود وزارت نیاز دارند.• نیاز سنجی بسیار عمیقی برپایه کارهای فعلی و آینده پژوهی انجام دهیم.
• نحوه کار در دانشگاهها، آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها را رصد کنیم تا بتوانیم ایمنی و طول عمر تجهیزات را ارتقا دهیم و نحوه کارها را کمی استانداردتر کنیم، بعنوان مثال الان شما میبینید که میزهای تخصصی آزمایشگاهی هر یک مترشان در حدود 03، 04 میلیون تومان برای دانشگاه تمام میشود در صورتی که اگر ما بتوانیم مثلا عرض می‌کنم خدمتتان تجهیزی که خریداری می‌کنیم با میز تخصصی خودش خریداری بکنیم و میزهای آزمایشگاهی را درگیر نکنیم فضاهای خاص خود آن‌ها را ایجاد بکنیم به دستگاه‌ها با آن شرایطی که دارند خوب برسیم امیدوار می‌شویم که این دستگاه‌ها عمر زیادی داشته باشند
• در مرحله آخر هم آگاهی‌سازی در خصوص تجهیزات فعلی دنیاست همین اتفاقی که مثلا انجام میشود در قالب انجمن تحقیقات، یا دانشگاهی مثل دانشگاه شیراز که دارند معرفی دستگاه‌ها تجهیزات می‌کنند این خیلی اهمیت دارد که ما بتوانیم سیستمی را داشته باشیم در کشور که دستگاه‌ها را به ما معرفی کند.
به نظر شما انجمن چه کارها و فعالیت‌هایی برای بهبود وضعیت آزمایشگاه‌های دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی میتواند انجام دهد؟
به نظر من انجمن بیشتر باید کارهای بنیادی انجام دهد همانطوری که بنده در سوال بیست و دو خدمت شما پاسخ دادم ما باید رسالت‌های مشخصی را در قالب کارهای پایه‌ای تعریف کنیم و آن‌ها را توسعه دهیم مثلا همینی که عرض کردم یکی اینکه اطلاعات ما در مورد دستگاه‌های موجود در کشور را ارتقا دهیم، مثال عرض می‌کنم چه جذب اتم‌هایی وجود دارد مدل‌هایی که در کشور وجود دارد کدام مدل‌ها به کدام کارها مناسب‌ترند مثلا میبینید یک مدل برای کارهای صنعتی خوب جواب می‌دهد، یک مدل برای کارهای تجربی خوب جواب می‌دهد، یک مدل برای کارهای آزمایشگاهی دانشگاه خوب جواب می‌دهد همه این‌ها را میشود در واقع انجمن به عنوان کارهای پایه‌ای، ترویجی در چند سال آینده انجام دهد و ما با توجه به امکانات و بودجه‌های وسیعی که در حوزه آزمایشگاهی وجود دارد کمی این‌ها را استانداردتر و صحیح‌تر پیش ببریم.
در پایان اگر موضوعی در سؤالات مطرح نشده و مایل به بحث و ارائه نظر درباره آن هستید، را بفرمایید.
در پایان هم از همه بویژه سرکار خانم رادان بسیار متشکرم که این فرصت را به من دادند که مطالبی را که نیاز دارم را خدمتتان عرض کنم مطلب خاصی به ذهنم نمی‌رسد امیدوارم که همه مطالبی که نیاز بود را در قالب‌های قبلی خدمتتان عرض کرده باشم.
